De pandemie als supermacht en de gevolgen voor de geopolitieke machtsverhoudingen deel 1

Na China raast het Corona-virus over Europa en de VS; de wereld heeft haar onschuld verloren. Achter deze pandemie gaat de geopolitieke rivaliteit echter gewoon door. We zien Russen en Chinezen medische hulpgoederen naar Europa en de VS brengen, terwijl de NAVO-soldaten nog steeds waken voor dezelfde NAVO-vijanden. In deze pandemie gaat Nightingale gelijk op met Machiavelli. De hoofdrolspelers op het wereldtoneel houden het ene oog op de jobstijdingen van de medici, het andere oog is gericht op de macht en op elkaar. Het antwoord van een land op een ramp zegt iets over haar kracht, maar ook over haar (dis-) functioneren. De keuzes die worden gemaakt, zeggen veel over de kwaliteit en de gedachtegang van de leiders.

De VS als icoon van kosmopolitisch vooruitgangsgeloof, hebben het zwaar. Het Covid-19 legt genadeloos de zwakke punten van de Amerikaanse samenleving bloot. Onbetaalbare gezondheidszorg, hoge werkloosheid en een overheid die eigenlijk niet gewend is om burgers in nood te ondersteunen. Daar komt bij dat de VS een populistische president hebben die eerst ontkende dat er iets aan de hand was om daarna veel te laat in te grijpen en vervolgens als een “losgeslagen” legeraanvoerder de strijd opzoekt. De VS liepen in de financiële crisis in 2008 al fikse reputatieschade op in de wereld. Ook anno 2020 is het ongeremde Angelsaksische  kapitalisme (zoals in de VS en het UK) geen aanbeveling. Zij is eerder zelf hulpbehoevend dan in staat om de rest van de wereld te helpen; geen Amerikaans Marshallplan dit keer.

En Europa? In theorie is het Rijnlandse kapitalisme beter geschikt om rampen af te weren dan het Angelsaksische kapitalisme. In Europa is snel ingegrepen; de ene maatregel volgde op de andere, zoals staatssteun aan bedrijven en doorbetaling van lonen. Maar ook in Europa schoot de medische capaciteit tekort. En ook de solidariteit tussen de EU-lidstaten ondergaat een stresstest. De ontstane scheidslijn tussen de zuidelijke en de noordelijke lidstaten kwam weer snel boven; net als tijdens de financiële crisis. Was laatstgenoemde crisis een financieel economische met grote gevolgen; nu staan doden, zieken en kwetsbaren centraal met financieel, economische gevolgen. De Europese scheidslijnen zijn nog duidelijker geworden.

In hoeverre is er voldoende solidariteit tussen de noordelijke en de zuidelijke staten van de EU? Ongetwijfeld voldoende om te voorkomen dat China en/of Rusland een bruggenhoofd kunnen slaan in Zuid-Europa. Alsdan resteert een (informeel) Europa met twee (verschillende economische groei-) snelheden. Is dat erg? Ik vind van niet, mits sprake blijft van onderlinge solidariteit; op welke manier dan ook. Hoe dat er precies uit zal zien, zal in de toekomst blijken, maar ik verwacht niet dat de EU uit elkaar zal vallen.

Een andere vraag betreft de schuldenberg, die gepaard gaat met onderhavige crisis. Voor veel landen was de schuldenberg sinds de vorige (financiële) crisis niet gesaneerd, waardoor de huidige pandemie de schuldenberg en de onderliggende economische verdeling nog pregnanter maakt. De extra schulden van EU-landen worden momenteel in hoofdzaak opgekocht door de ECB. Op termijn zal na een lange overgangsfase de huidige budgettaire stimulering afgebouwd worden en zullen de institutionele beleggers de positie van de centrale banken geleidelijk overnemen. Tegelijk zullen overheden moeten hervormen en bezuinigen, waarbij ook gekeken zal worden naar een verhoging van de belastingen voor de rijken én grote, internationale bedrijven. Hopelijk zal de concurrentie tussen landen op fiscaal gebied verminderen (belastingparadijzen) en zal fiscaal meer worden samengewerkt. In tegenstelling tot de vorige financiële crisis waarbij de financiële sector “too big to fail” was (en dus gered werd), worden momenteel hele bedrijfssectoren en ook grote bedrijven financieel gered met belastinggeld. Dan mag ook verlangd worden dat (met name) multinationals in de naaste toekomst ook hun bijdrage leveren aan hogere belastingen.

En China? China is in de afgelopen decennia omgevormd van een ontwikkelingsland tot een mondiale speler. Met 1,4 miljard mensen is China het land met het hoogst aantal inwoners, ongeveer een kwart van de wereldbevolking. In economische termen, heeft China het hoogste BNP, ná de VS. Het is een kwestie van tijd, dat China de VS voorbij zal streven op diverse terreinen.